Stevia Yetiştiriciliği

Dünya’da ve ülkemizde bilinirliği ve kullanımı günden güne artan stevia bitkisi ve yetiştiriciliği genelde üreticiler tarafından ya az bilinmekte ya da hiç bilinmemektedir. Konuya açıklık getirmek ve stevia tarımına yeni başlayacak üreticilere yardımcı olmak amacıyla bu yazı kaleme alınmıştır. Stevianın genel tanımı, dünyadaki ve ülkemizdeki durumu hakkında bir makale derginin Ağustos 2016 ayı sayısında “Yeni Bir Şekerli Bitki: Stevia (Şeker Otu)” başlığı ile yayımlanmıştı.

Stevia hemen tüm kültür bitkilerinde olduğu gibi organik maddesi yüksek, tınlı, su tutma kapasitesi yüksek ve geçirgen toprakları sever. Toprağın koyu renkli olup ilkbaharda erken ısınması da önemlidir. Toprağın asitlik yönünden bazik karakterli olması da tercih nedenidir. Zira stevia asidik toprakları sevmez. Bu nedenle ülkemizde yetişme ortamı olarak Akdeniz Bölgesi uygundur. Karadeniz Bölgesi’nin bazı bölümleri toprak asitliği yönünden uygun değildir.

Stevianın ana vatanının subtropik bölgeler olduğu (Paraguay, Brezilya) düşünüldüğünde sıcaklığın yüksek olduğu bölgeleri seveceği kolayca tahmin edilebilir. Güneşli, sıcak ve rutubetli ortamlar stevia için uygundur. Bu ortam bitkinin iyi gelişmesini sağlayacağı gibi yapraklarının fotosentez yapmasına ve yapraklardaki şeker oranının artmasına da katkı sağlar. Soğuk iklimleri ve hava sıcaklığının sıfır derecenin altına düştüğü ortamlarda yetiştirilemez. Geçit bölgelerinde ise kışın soğuktan zarar göreceğinden her yıl yeniden fide dikilerek yetiştirmek gerekecektir. Halbuki stevia çok yıllık bir bitkidir. Dikildiği ilk yıl bitki gelişimi zayıf olur ve verimi az olur. Bitkinin esas verimli olduğu yıllar; ikinci ve takip eden yıllardır. Steviadan 5-6 yıl boyunca her yıl 1-3 kez yaprak hasat edilmesi mümkündür. 6 yıl sonra bitki zayıflar ve yaprak verimi düşer. Yeniden dikim yapmak gerekir. Bu anlatılanların ışığında stevianın ülkemizde yetiştirileceği bölgeler olarak Akdeniz Bölgesi ve iklimi uygun olan Ege ve Marmara Bölgeleridir. Karadeniz Bölgesi toprağının asitli olması, diğer bölgeler ise kış soğukları nedeni ile Stevia yetiştiriciliğine uygun değildir.

Ülkemiz iklim ve yağış şartları göz önüne alındığında stevia ancak sulu şartlarda yetiştirilebilir. Sulama, bitki ve toprak ihtiyaç duyduğu aralıklarla yapılmalıdır. Bitkinin genç döneminde daha sık, gelişmiş dönemlerinde seyrek yapılması uygun olacaktır. Değişmeyen tek faktör hasattan sonra sulanması gerektiğidir. Sulama; karık usulü ve yağmurlama olabileceği gibi en iyisi damlama usulü ile yapılan sulamadır. Hatta tarlaya fideler dikilmeden önce damlama sulama hortumları serilir ve her damlatıcının önüne birer fide dikilirse verilecek sudan en iyi faydalanma şekli sağlanmış olur.

Stevianın tohumları çok küçüktür. Genellikle küçük tohumları tarif etmek için “toplu iğne başı gibi” deyimi kullanılırsa da bu tarif stevia tohumu için uygun değildir. Bu tohumları tarif etmek için “iğne ucu gibi” demek doğru olacaktır. Bu nedenle tohumdan fide yetiştirmek çok zor ve tecrübe isteyen bir iştir. Bu işi profesyonelce yapanlara bırakıp stevia tarımı yapıp yaprak hasat etmek için yetiştiricilik yapacaklara hazır fide alıp dikim yapmaları uygun olacaktır. Dikim açısından ideal olan 8-10 cm. boyundaki fideler zarar vermeden 50-60 cm. sıra aralıkları ve (damlama hortumları üzerindeki damlatıcılar dikkate alınarak) 20-30 cm. sıra üzeri mesafelerle dikilir. Dikimden hemen sonra can suyu verilir ve dikimi takip eden günlerde fideler toprağa tutunup geleceklerini garantiye alıncaya kadar sık sulanır. Daha sonra bitkinin pişkin olması adına sulama aralıkları uzatılır. Dikim esnasında fideler fazla uzun ise dikimden sonra 10 cm. den daha uzun olan kısmının keskin bir makasla kesilerek bitki boyunun kısaltılması uygun olacaktır.

Bir tarım işletmesinde fidelerin satın alınması değil de işletme içerisinde yetiştirilmesi düşünülebilir. Bu durumda yetişmiş bitkilerin bir kısmının yaprak için hasat edilmeden “tohuma bırakılması” yani çiçek açıp tohum bağlamasına izin verilir. Genellikle ağustos, eylül aylarında açan beyaz renkli çiçekler özenle korunarak dış şartlardan zarar görmesi önlenir. Çiçek açımından 10-15 gün sonra tohum keseleri oluşur ve çiçekler kurumaya başlar. Tohum kesesinin içerisinde ortalama 4-6 adet küçük tohumlar oluşur. Olgun tohumlar koyu kahverengi, koyu gri veya siyah renkli olur. Yeşil renkli tohumlar tam olgunlaşmamış olduğundan çimlenme oranı ya düşük olur ya da hiç çimlenmez. Kuruyan tohumları taşıyan dallar kesilip bir süre daha kurumaları beklenir ve tohumlar keselerden hafifçe çırpılarak bir örtü üzerine düşmeleri sağlanır.

Satın alınan veya işletmede elde edilen stevia tohumları çok iyi hazırlanmış en kaliteli tohum yatağına serpilerek üzerine çok ince bir tabaka halinde kapak toprağı atılır. Tohum yatağında ve kapak olarak tınlı toprak, torf ve perlit karışımı kullanılabilir. Uygun sıcaklıktaki ortamda (25 derece) ve sık sık sulandığında tohumların çimlenip toprak üzerinde görülmesi ve tarlaya şaşırtılabilecek 8-10 cm. boya ulaşması 60-90 gün alabilir. Çimlenme için uygun çevre şartları ancak seralarda sağlanabilir. Stevia tarımı yapıp yaprak satmak isteyen üreticiler için en iyisinin fidecilik konusunda uzmanlaşmış olan işletmelerden hazır fide alınması olduğu unutulmamalıdır.

Yetişmiş stevia bitkisi bulunan işletmeler fideleri çelik usulü ile de elde edebilirler. Ana gövde ve iyi gelişmiş dallar kesilerek kaliteli bir toprak karışımına dikilerek köklenmeleri sağlanabilir. Çeliklerin hızlı köklenmesi için köklenmeyi teşvik eden hormon da kullanılabilir. Ticari anlamda fide yetiştiren bazı firmalar da fide elde etmek için çelikten üretim yolunu tercih etmektedirler.

Stevianın fide dikim zamanı ilkbahar yani mart, nisan ayları olarak tarif edilirse de havaların geç ısındığı yıllarda ve nispeten soğuk bölgelerde mayıs ayında dikim yapmak zorunlu olabilir. Stevianın gelişip büyümesi, güçlenmesi için gerekli ortam sıcaklığı fide döneminde 15-20 derece, bitki gelişim döneminde ise 25-30 derece arasında olmalıdır.

Toprak bünyesinin ve topraktaki bitki besin maddelerinin belirlenmesi amacıyla yapılacak toprak tahlil sonucuna göre erken ilkbaharda azot, fosfor ve potasyum gibi makro elementler ve gereken mikro elementlerle gübreleme dikimden önce yapılır. Sonra bitki gelişim döneminde de yine gerekli besin takviyeleri yapılır. Dikkat edilecek bir konu da şudur. Yılda 2-3 hasat yapmanın mümkün olduğu sezonlarda her hasattan sonra gübreleme ve sulama yapılması bitkinin gelişip yeniden dal ve yaprak yapmasını teşvik etmek yönünden faydalı olacaktır.

Stevia fideleri dikilip yetiştirilecek tarlada toprak tahlili yapılıp gerekli alt gübreleme, sulama yapılması ve yabancı ot kontrolü gibi işlemlerden sonra bitki büyüyüp güçlenecektir. Özellikle yüksek sıcaklık ve güneş ışığı sayesinde bitki 60-90 cm. boylanır. Yapraklardaki tatlandırıcı içerik olan steviosid, rebaudiosid-A ve steviol maddeleri en yüksek miktara çiçeklenmeden hemen önceki dönemde ulaşmaktadır. Bu dönemi belirlemek için bitkilerin çiçeklenmeye başladığı dönem esas alınabilir. Hasat (genellikle temmuz ayına rastlar) bitkinin gövdesi 10 cm. kadar üstten kesilmek suretiyle yapılır. Aynı zamanda gövdeden çıkan tüm dalların da yaprakları ile birlikte ana gövdeden keskin bir makas ile kesilip ayrılması gerekir. Kesim işlemi 10 cm. den daha yüksekten yapılırsa ürün miktarı azalır. Daha derin yapılan kesimlerde ise bitkinin büyüteceği gözler azaldığı veya tamamen yok edildiği için bitki yeniden göz yapmak ve büyütmek zorunda kalacağından zaman kaybı olacaktır.

Kesilen gövde ve dallar bez veya naylon üzerinde biriktirilir. Yapraklar sıyrılarak ayıklanır ve dallar atılır. Rutubetli olan bu yaprakların çürümemesi için kurutulması gerekir. Kurutma işlemi güneş ışığı altında olabileceği gibi kurutma fırınlarında da yapılabilir. Açık havada kurutma tercih edilirse yapraklar güneşe serilebileceği gibi güneş ışığının kuvvetli olduğu saatlerde gölgede de yapılabilir. Güneşte yapılacak kurutmada 6 saatlik bir kurutma süresi yeterli olabilir. Fırında kurutulacak ise fırın sıcaklığının 60-70 derece olması temin edilmelidir. Kurutma işleminde önemli olan yaprakların nem oranının %10-12’ye kadar düşürülmesidir. İkinci ve üçüncü hasat işlemi 70-90 gün aralıklarla yapılabilir.

Mevsimin gidişine göre 2 veya 3 biçim yapıldıktan sonra bitkilerin kışa hazırlanması gerekir. Eylül veya ekim ayında son hasat yapılır. Zira bu aylardan sonra havalar soğuyacağından bitki yaprakları sararmaya başlayacak ve ziyan olacaktır. Son biçimi topraktan 10 cm. kadar yukarıdan yapılan bitki kök ve gövdeleri son yıllarda değişik bitkilerde uygulandığı şekilde; uygun bir toprak işleme aleti ile bitkilerin bulunduğu sıra üzerine toprak yığmak şeklinde düzenleme yapılabilir. Toprak altında kalan bitki kök ve gövdeleri kışın aşırı soğuklarından korunmuş olur. İlkbaharda havaların ısınması ile birlikte bitki sıralarındaki toprak açılarak bitkilerin yeniden gelişmesi sağlanabilir. Bu metodun bir faydası da şudur. Önceki yıllarda yetiştirilen bitkilerin kök sistemleri mevcut ve kuvvetli olduğundan uygun hava sıcaklığında çabucak gelişip bitkiyi büyütebilirler. Eğer arada soğuklara dayanamayıp ölen bitkiler varsa yerlerine yeniden fide dikilebilir.

Kurutulmuş yapraklar bu işi yapan imalathanelere veya fabrikalara satılabilir. Aile kullanımı için ise bir miktarı evlerde kekik veya nane yapraklarına uygulanan işlem gibi uygun bir öğütücü ile inceltilerek kullanıma hazır hale getirilebilir. İmalathane ve fabrikalarda ise yapraklar toz haline gelecek şekilde inceltilerek tatlılara ve içeceklere katılmak üzere piyasaya sürülebileceği gibi fabrikalarda özü çıkarılmak üzere de işlenebilir. Bilindiği gibi kurutulmuş stevia yaprakları kristal şekerden 10-15 kat daha tatlıdır. Fabrikada işlenerek elde edilen stevia özü ise kristal şekerden 200-300 kat daha tatlıdır.

Uygun dikim, bakım ve hasat şartlarında 1 dekarlık stevia tarlasından (3 hasatta toplam olarak) 400-500 kg. kuru yaprak elde edilebilir. Ülkemizde yetiştirilen diğer ürünlerle karşılaştırıldığında stevia tarımının masraflı ve uzmanlık isteyen bir tarım olmasına karşın yüksek gelirli ve karlı bir tarım kolu olduğu görülecektir.

Önceki yazı
EuroTier Hayvancılık ve Bio Enerji Fuarı
Sonraki yazı
Kooperatifler ve üretici birlikleri fonksiyonel hale getirilmeli

Bizi Takip Edin

E-Bülten

E-Mail Bültenimize Abone Olun Olup Bitenlerden İlk Sizi Haberdar Edelim.

Lütfen geçerli bir e-posta adresi girin.
Menü